“We do not have the ideal world, such as we would like, where morality is easy because cognition is easy. Where one can do right with no effort because he can detect the obvious.” | Philip K. Dick – The Man in the High Castle (p. 216)
Als je iemand vraagt of diegene van zichzelf vindt dat die een goed persoon is, dan is de kans groot dat diegene daar een bevestigende reactie op geeft. We vinden onszelf immers een bovengemiddeld goed mens, net als dat we onszelf bovengemiddeld grappig en bovengemiddeld leuk vinden (wat uiteraard paradoxaal en daardoor niet mogelijk is). Maar waarom zouden we eigenlijk een goed mens willen zijn? Het leven heeft vaak genoeg laten zien dat mensen met veel slechte daden kunnen wegkomen. Bestaat iets als karma eigenlijk wel, of is het een utopische illusie waarvan we dolgraag zouden willen dat die bestond? En toch proberen velen van ons goed te zijn, maar worden we vervolgens keer op keer teleurgesteld en gepijnigd wanneer ons iets slechts overkomt. Waarbij we onszelf de vraag stellen: …
Waarom gebeuren er eigenlijk slechte dingen met goede mensen? Wat is een reden om goed te zijn, als de kans dat jou morgen iets slechts overkomt groter is dan de kans dat jou morgen iets goeds overkomt? Dit hangt allereerst misschien wel af van de manier waarop we goede en slechte gebeurtenissen definiëren, en de lengte van de effecten ervan. Veel goede gebeurtenissen kunnen gezien worden als de afwezigheid van het slechte, de slechte dingen die jou hadden kunnen overkomen maar je niet zijn overkomen. Daarnaast hebben slechte dingen vaak een veel langere negatieve uitwerking, bijvoorbeeld het verwerken van een verlies, terwijl een goede gebeurtenis al snel als normaal kan aanvoelen.
Dus waarom zou je dan goed willen zijn als je niet eens zeker kan zijn dat jou dan ook goede gebeurtenissen overkomen? Als goed zijn altijd tot gevolg zou hebben dat goede dingen met je zouden gebeuren, en dat slecht zijn altijd tot gevolg zou hebben dat jou slechte dingen overkomen, dan zou iedereen goed zijn. We willen nu eenmaal dat er goede dingen met ons gebeuren, en als we die enkel zouden kunnen krijgen door een goed mens te zijn, dan zou iedereen goed zijn. Het probleem dat hierdoor ontstaat is dat mensen niet meer goed willen zijn omdat ze goed willen zijn, maar dat iemand goed wil zijn omdat er dan goede dingen met diegene gaan gebeuren. Goed zijn verandert van een vorm van altruïsme naar een vorm van egoïsme.
Een goed mens wiens enige reden om goed te zijn een egoïstische reden is. Het is misschien niet eens zo bijzonder als het klinkt. Één van de plekken waar dit bijvoorbeeld al eeuwenlang het geval is, is religie, waar mensen zich goed proberen te gedragen omdat ze dan juist in de hemel komen, of in ieder geval een goed leven in het hiernamaals hebben. (Er kan echter beweerd worden dat vele religieuzen zich door de eeuwen heen juist niet goed hebben gedragen, maar misschien zouden ze zich nog veel slechter hebben gedragen als ze niet de belofte van een goed hiernamaals als beloning voor goed gedrag hadden gekregen.)
Dit doet me denken aan de Duitse filosoof Immanuel Kant, die zegt dat je mensen nooit als een middel mag gebruiken om een doel te bereiken. Volgens hem moeten we leven in een ‘Kingdom of Ends’, waarin elk persoon een einddoel is, en waarin handelingen vanuit die gedachte moeten worden uitgevoerd. Hij is daarin zelfs zo strikt dat goed gedrag niet goed is wanneer er een vorm van eigenbelang bij komt kijken. Wanneer je een goede daad wilt verrichten, maar deze goede daad is voor een deel gebaseerd op eigenbelang, dan is het volgens Kant onethisch gedrag. Als je bijvoorbeeld iemand wilt helpen en je tegelijkertijd enorm blij wordt als je iemand helpt, en het krijgen van dit blije gevoel is onderdeel van je motivatie om iemand te helpen, dan is het onethisch, zelfs als de daad zelf goed is. In dat geval gebruik je namelijk iemand anders als middel om een doel voor jezelf te bereiken. Er is sprake van egoïsme in je ‘goede’ gedrag. Je gebruikt een medemens als middel in plaats van een op zichzelf staand wezen wiens bestaan je moet respecteren.
Maar wat is dan een reden om goed te zijn? Volgens Kant is de beloning voor een deugdzaam leven in de ‘Kingdom of Ends’, waarin je iedereen als doel en niet als middel ziet, gelukkigheid. Dit is echter discutabel, want hoe goed je ook bent als mens, er kunnen jou alsnog slechte dingen overkomen, die ervoor zorgen dat je gelukkigheid flink doen afnemen. In dat geval kan het leven als de grootste test voor de goedheid van de mens worden gezien, en misschien worden veel goede mensen juist daarom aan zo veel slechte gebeurtenissen onderworpen. Om te kijken in hoeverre ze echt goed zijn, in hoeverre ze echt in staat zijn hun goedheid constant te uiten en te laten zien.
Misschien is het beter dat karma vaak niet werkt, en soms misschien zelfs juist het tegenovergestelde doet; dat mensen die niks of weinig fout hebben gedaan ellendige levensgebeurtenissen meemaken. Het laat dan immers zien welke mensen daadwerkelijk goed zijn van zichzelf. Het biedt hen een mogelijkheid om te laten zien dat ze ook echt goed zijn. Dan kan uiteraard worden afgevraagd welke beloning iemand ontvangt als diegene een goed mens is en als er geen sprake van egoïsme kan of mag zijn. Misschien is de echte beloning wel de goedheid zelf die zich in iemand bevindt, die ervoor zorgt dat diegene een goed mens is, of een goed mens probeert te zijn. Want alleen dat al is een bijzonder lastige en unieke prestatie in deze wereld. Het bereiken van die prestatie is, in een wereld met meer dan genoeg slechte mensen en egoïstische daden, een van de grootste mogelijke beloningen die je kan krijgen.
Gerelateerde berichten:
Volgende bericht: Virtuele Wegversperring
Vorige bericht: Coin-cidental Question [NL]
Blijf op de hoogte van nieuwe berichten door te volgen via e-mail, Facebook of Instagram.